Kaapverdische Literatuur

De Kaapverdische literatuur, voortgekomen uit de liberalisering van het onderwijs in de negentiende eeuw, komt voort uit een generatie van intellectuelen, voornamelijk schrijvers, die in de negentiende eeuw in Kaapverdië begonnen op te komen. Dit gebeurde met de poëtische productie van Eugènio Tavares (1867-1930). Deze dichter is geboren en opgegroeid op Brava, in een ongewone intellectuele omgeving, en had als mentor de volkse filosoof Josè Rodrigues Aleixo, die geïsoleerd leefde op het strand van Aguada (dat Eugênio om romantische redenen frequenteerde). Hij volgde ook uitstekende pedagogen, eerst op een privéschool en later in verschillende privélessen.

De Claridade-beweging (1936-1937 en 1947-1960) heeft tot nu toe een krachtige Kaapverdische intellectuele traditie bevorderd, dankzij negen nummers van een onregelmatig verschijnend tijdschrift, dat echter diep in staat was om een nieuwe identiteit voor de Kaapverdianen te definiëren. Manuel Lopes, uit São Vicente (1907-2005), Baltazar Lopes da Silva, uit São Nicolau (1907-1989), en Jorge Barbosa, uit Santiago (1902-1971), de leiders van deze waarlijk autonome beweging, benadrukten zonder aarzeling het belang van het creoolse dialect in de kern van de eigenheid van Kaapverdië. Ze versterkten deze overtuiging met werken die generaties studenten aanspoorden om zich bewust te zijn van de Kaapverdische eigenheid, met diepe wortels die teruggaan tot de zestiende eeuw. Dit markeerde een keerpunt in de culturele geschiedenis van Kaapverdië. Het tijdschrift heette “Claridade – Revista de Arte e Letras” (Helderheid – Tijdschrift voor Kunst en Literatuur), met een ondertitel die ruim gerechtvaardigd was gezien de diversiteit van de behandelde onderwerpen: poëzie, fictie, vertellingen, romans, literaire kritiek, muziek en dans, schilderkunst en tekenkunst, geschiedenis en aardrijkskunde, en zelfs sociologische analyses.

Baltasar Lopes da Silva werd geboren in het dorp Caleijao, op het eiland São Nicolau, Kaapverdië, op 23 april 1907. Hij ging naar het Ribeira Brava-seminarie en studeerde vervolgens in Portugal aan de Universiteit van Lissabon. Tijdens zijn verblijf in Lissabon studeerde Baltasar Lopes onder enkele van de grootste schrijvers en auteurs van de Portugese cultuur, waaronder Vitorino Nemesio en Luis da Camara Reis. Afgestudeerd in rechten en romantische filologie, was hij een van de beste studenten van de universiteit. Vervolgens keerde hij terug naar Kaapverdië en was hij een leraar aan de Gil Eanes High School in Mindelo, op het eiland São Vicente, gedurende enkele jaren, en was ook schooldirecteur. Hij keerde opnieuw terug naar Portugal en studeerde kort in Leiria. Tijdens de politieke moeilijkheden die zich in die periode in Portugal voordeden, keerde hij terug naar Kaapverdië, waar hij zijn opleiding en pleitbezorging voortzette. Hij bracht zijn laatste dagen door in Lissabon, waar hij werd behandeld voor een cerebrovasculaire aandoening en kort daarna stierf op 28 mei 1989.

Baltasar Lopes, samen met andere schrijvers zoals Manuel Lopes, Manuel Ferreira, Antonio Aurelio Gonçalves, Francisco José Tenreiro, Jorse Barbosa en Daniel Filipe, richtte in 1936 het Kaapverdische tijdschrift Claridade op. Claridade publiceerde essays, gedichten en verhalen. De medewerkers schreven over de problemen van hun samenleving, zoals droogte, honger en emigratie, die hebben bijgedragen aan het verhelderen van het begrip van de Kaapverdische realiteit, vooral met betrekking tot de meest achtergestelde sociale groepen. In 1947 publiceerde Lopes zijn eerste boek, de roman “Chiquinho”. “Chiquinho” beschrijft gedetailleerd de gebruiken, mensen, landschappen en sociale problemen van Kaapverdië aan het begin van de twintigste eeuw. Het is een volwassen roman over het Kaapverdische volk en de stappen die velen van hen hebben genomen om een beter leven te bereiken: emigratie.

Jorge Vera-Cruz Barbosa (Praia, Kaapverdië, 22 mei 1902 – Cova da Piedade/Almada, 6 januari 1971) was een Kaapverdische schrijver. Geboren op het eiland Santiago, volgde hij zijn basisopleiding in Lissabon en Praia. Op achttienjarige leeftijd begon hij te werken bij de douane van São Vicente. Hij ging met pensioen op het eiland Sal in 1967. In 1970, al verzwakt, verhuisde hij naar Lissabon, waar hij overleed. Hij werkte samen met verschillende Portugese en Kaapverdische tijdschriften en kranten, evenals met het Portugees-Braziliaanse tijdschrift Atlantico. Met de publicatie van zijn eerste boek, “Arquipélago”, in 1935, zette hij de toon voor de geboorte van de Kaapverdische poëzie, en om deze reden wordt hij beschouwd als de pionier van de moderne Kaapverdische poëzie, waarbij sociale en politieke problemen een van de belangrijkste thema’s van de schrijver werden. Jorge Barbosa schreef ook “Ambiente” (1941), “Caderno de um Ilhéu” (1955, Camilo Pessanha-prijs) en, destijds verboden maar recentelijk gepubliceerd, “Meio Milénio”, “Júbilo” en “Panfletário”. Een van zijn gedichten, “Preludio”, is te vinden op de CD “Poesias de Cabo Verde”, samen met zeven gedichten van Sebastiao da Gama, door Afonso Dias.

Op de Claridade-generatie volgde een andere groep schrijvers en denkers die probeerden te breken met de verzoenende stijl van de beweging, onder wie opvallen Amilcar Cabral, de grote leider van de onafhankelijkheidsbeweging (PAIGC) en Corsino Fortes. Onlangs is er een nieuwe golf van schrijvers, vertellers en dichters opgekomen, zoals Germano Almeida, Germano Lima, Daniel Pereira, Vera Duarte, Mario Lúcio Sousa, Ludgero Correia en vele anderen. Ze maken deel uit van een brede groep landgenoten die Kaapverdië bevestigen als een natie van erfgenamen van degenen die ruim een eeuw geleden de schrijfavontuur begonnen. Armènio Vieira, onlangs bekroond met de Camões-prijs, is een dichter die inspiratie put uit de Europese literatuur en een autonome richting volgt binnen de overwegend nationalistische stroming van de Kaapverdische literatuur, en zo bijdraagt aan een groeiend pluralisme.